Αναμένεται σύντομα να ολοκληρωθεί και να δημοσιευθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση η νέα έκθεση προόδου για την πορεία εναρμόνισης τις καθεμιάς από τις υπό ένταξη χώρες βάση της οποίας θα ληφθεί και η τελική απόφαση για την ένταξη.
Οι πρώτες πληροφορίες που έχουν ήδη δει το φως της δημοσιότητας αναφέρουν ότι όσον αφορά την Κύπρο η έκθεση θα κάνει ειδική αναφορά σε τρία θέματα στα οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι απέχουμε πολύ από την τήρηση των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και αυτά είναι η ναυτική ασφάλεια, το θέμα του ασύλου και οι τηλεπικοινωνίες.
Το αμέσως επόμενο κεφάλαιο στο οποίο αναμένεται ότι θα γίνεται αναφορά στην έκθεση ως ένα από τα πλέον αδύνατα κεφάλαια της Κύπρου στην εναρμονιστική της προσπάθεια είναι αυτό του Περιβάλλοντος. Το ίδιο θέμα είχε επισημανθεί και στην προηγούμενη έκθεση προόδου που δημοσιεύθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2002.
Μεταφέρουμε επακριβώς τι κατέγραφε η έκθεση προόδου του Οκτωβρίου 2002 για το θέμα στην ειδική ενότητα για το κεφάλαιο του περιβάλλοντος στις σελίδες 99 και 100:
“The most worrying issue in Cyprus relates to waste management”, “As regards administrative capacity, the fragmented structure of responsibilities means that the capacity to implement the EC environmental acquis still requires attention. A high level of co- operation between departments needs to be ensured”
Στα Ελληνικά τα πιο πάνω σημαίνουν:
« Το πιο ανησυχητικό στοιχείο για την Κύπρο αφορά τη διαχείριση αποβλήτων», «Όσον αφορά διαχειριστική δυνατότητα, με το κατακερματισμένο σύστημα αρμοδιοτήτων που ισχύει, δημιουργείτε η ανάγκη για συνεχόμενη παρακολούθηση της προσπάθειας για εναρμόνιση με το Ευρωπαϊκό κεκτημένο στον τομέα του Περιβάλλοντος. Πρέπει να διασφαλιστεί ένα ψηλό επίπεδο συνεργασίας μεταξύ των Τμημάτων (των κυβερνητικών)».
Είχα καταπιαστεί με άρθρο μου τότε με τις πιο πάνω επισημάνσεις και εξέφραζα τις απόψεις μου για τις πολλές αδυναμίες που υπήρχαν και την ανάγκη για μια εντελώς νέα προσέγγιση από το κράτος σε αυτό τον τομέα. Είχα αναφερθεί στην ανάγκη για παράκαμψη άσκοπων και χρονοβόρων διαδικασιών, για συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων και εξουσιών σε ένα μόνο τμήμα, και στην ενίσχυση ή αναδιαμόρφωση της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος σε ένα πλέον ισχυρό και δυναμικό Φορέα που θα αναλάμβανε με ταχύτατους ρυθμούς να μας φέρει κοντά στα όσα προβλέπουν οι σχετικές Ευρωπαϊκές οδηγίες για το Περιβάλλον.
Ένα σχεδόν χρόνο μετά από την προηγούμενη Έκθεση Προόδου, για όσους παρακολουθούν τα θέματα του περιβάλλοντος από κοντά, οι ανησυχίες για τη δυνατότητα μας ως κράτος να εναρμονιστούμε θα πρέπει να έχουν ενισχυθεί παρά να διαλυθούν.
Έχουν παρέλθει 11 μήνες από τότε και στην πορεία είχαμε και την αλλαγή της κυβέρνησης και του διαπραγματευτή μας (συντονιστή για την εναρμόνιση μάλλον πλέον) με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προεκλογικά η νέα κυβέρνηση είχε ασχοληθεί στα προγράμματα και τις διακηρύξεις της με το θέμα του Περιβάλλοντος και είχε υποσχεθεί την αντιμετώπιση των προβλημάτων με τη δημιουργία Φορέα Περιβάλλοντος που θα αναλάμβανε όλες τις αρμοδιότητες. Στην πορεία και μετά τις εκλογές δημοσιεύματα έφεραν την κυβέρνηση να κάνει δεύτερες σκέψεις και να μελετά τη δημιουργία Υφυπουργείου για το περιβάλλον αντί του Φορέα. Ο τίτλος φυσικά που θα δοθεί στο αρμόδιο σώμα που οι κυβερνώντες υπόσχονται ότι θα δημιουργήσουν είναι δευτερεύουσας σημασίας. Αυτό που προέχει και είναι κατεπείγον είναι να δημιουργηθεί αυτό το σώμα και να του δοθούν οι απαιτούμενες εξουσίες ώστε δυναμικά και συγκροτημένα να προχωρήσει στην υλοποίηση μιας στρατηγικής για το περιβάλλον που να δίδει λύσεις και να προωθεί την εναρμόνιση μας.
Σε κάθε περίπτωση, προς το παρόν τίποτα δεν έχει ουσιαστικά αλλάξει παρά το γεγονός ότι έχουν παρέλθει τώρα κάποιοι μήνες από την ημέρα που έχει αναλάβει η νέα κυβέρνηση. Το αλαλούμ των κυβερνητικών τμημάτων που ασχολούνται με τα θέματα του περιβάλλοντος συνεχίζεται. Τα ίδια θέματα που συζητούσαμε πριν από ένα χρόνο συζητούμε και σήμερα βρισκόμενοι στο ίδιο περίπου σημείο με τότε. Τα ίδια θέματα που βρίσκονταν σε εκκρεμότητα τότε παραμένουν σε εκκρεμότητα και σήμερα. Κάποιες πρωτοβουλίες που κατά καιρούς είχαν αναληφθεί και ενέπλεκαν και τις Τοπικές Αρχές σε ένα διάλογο με στόχο τη συμπλεγματοποίηση υπηρεσιών σχετικά με τη διαχείριση στερών αποβλήτων και που φαίνονταν να δημιουργούν κάποιες θετικές προοπτικές έχουν και αυτές αδρανήσει και ίσως εγκαταλειφθεί.
Είναι αναμενόμενο πλέον ότι με τους ρυθμούς και τις μεθόδους που κινούμαστε θα έχουμε σοβαρότατα προβλήματα με την Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα του περιβάλλοντος. Ίσως φυσικά με την παχυδερμία που μας χαρακτηρίζει να πρέπει να αρχίσουμε να πληρώνουμε σημαντικά πρόστιμα ως κράτος (είναι γνωστό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αστειεύεται σε αυτά τα θέματα) πριν αποφασίσουν οι αρμόδιοι να κάνουν τις απαιτούμενες τομές και να παράξουν πολιτική και έργο.
Καταγράφω πιο κάτω επιγραμματικά μερικούς από τους τομείς στους οποίους υπήρχαν και υπάρχουν εκκρεμότητες σχετικά με τη διαχείριση στερεών αποβλήτων και τα όσα έγιναν ή δεν έγιναν για την αντιμετώπιση τους:
1. Στρατηγικός σχεδιασμός
- Είναι σε όλους γνωστό ότι το στρατηγικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων που έχει ετοιμαστεί είναι βασισμένο σε παλιές μελέτες και δεν ανταποκρίνεται πλήρως στις σημερινές ανάγκες ούτε εκμεταλλεύεται πλήρως τις σημερινές δυνατότητες της τεχνολογίας και τη συσσωρευμένη εμπειρία άλλων χωρών στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων
-Είναι επίσης γνωστό ότι το στρατηγικό σχέδιο δεν έχει βασιστεί σε πρόσφατες επιστημονικές μετρήσεις σημαντικότατων παραμέτρων των αποβλήτων που παράγονται στην Κύπρο (ποιοτική σύσταση, εποχικότητα, διαφορετικότητα τουριστικών περιοχών κ.α.)
2. Δημιουργία Χώρων Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ) και κλείσιμο και αποκατάσταση των ανεξέλεγκτων χωματερών.
- Οι διαδικασίες για την ανάπτυξη των νέων ΧΥΤΑ είναι ιδιαίτερα αργές
- Η κατακύρωση της προσφοράς για το νέο ΧΥΤΑ της Πάφου εκκρεμεί εδώ και μήνες
- Για τις μεγάλες υφιστάμενες χωματερές δεν έχει ληφθεί ακόμη σχεδόν καμιά πρόνοια για τη βελτίωση τους (περίφραξη, ελεγχόμενη είσοδος, ζύγισμα αποβλήτων, επιβολή τέλους απόρριψης κ.α.)
3. Εφαρμογή της Νομοθεσίας για τις συσκευασίες
- Οι υπόχρεοι για την εφαρμογή της νομοθεσίας (όσοι για να διαθέσουν τα προϊόντα τους τοποθετούν συσκευασίες στην αγορά) ως επί το πλείστον δεν γνωρίζουν ακόμη τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει
- Η οργάνωση συστημάτων για τη συλλογή και διαχείριση των συσκευασιών είναι ιδιαίτερα αργή
- Ο κάθε παραγωγός συσκευασιών μπορεί να απορρίπτει τις συσκευασίες ουσιαστικά δωρεάν στις χωματερές
- Οι κρατικές πρωτοβουλίες για επιδότηση της οργάνωσης συλλογικών συστημάτων συλλογής και διαχείρισης συσκευασιών αναπτύσσονται με βραδύτατους ρυθμούς
4. Δημιουργία υποδομών διαχείρισης αποβλήτων
- Δεν έχει ληφθεί καμιά πρόνοια για χωροταξικό καθορισμό ζωνών για την εγκατάσταση βιομηχανιών διαχείρισης αποβλήτων σε λογικές αποστάσεις από τους προτεινόμενους νέους ΧΥΤΑ
- Οι ενισχύσεις και η υποστήριξη προς τις εταιρείες διαχείρισης αποβλήτων από το κράτος είναι μηδαμινές παρά το ότι είναι σε όλους γνωστά τα προβλήματα που έχει η βιομηχανία ανακύκλωσης στην Κύπρο λόγω του μικρού μεγέθους της αγοράς
- Η δυνατότητα της χωρίς κόστος απόρριψης των ανακυκλωσίμων υλικών στις χωματερές στραγγαλίζει τις εταιρείες διαχείρισης αποβλήτων και περιορίζει τις δυνατότητες εξέλιξης τους
- Η αξιοποίηση της τοπικής τσιμεντοβιομηχανίας για θερμική αξιοποίηση αποβλήτων (που σημειωτέων έχει κατ’ επανάληψη συστηθεί στο κράτος από της Ευρωπαϊκή Ένωση) περιορίζονται, όσον αφορά το κράτος, μόνο στα προβληματικά υλικά που το κράτος δεν έχει άλλο τρόπο να τα διαθέσει (π.χ. κρεατάλευρα)
5. Εμπλοκή των Τοπικών Αρχών
- Η εμπλοκή των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης τόσο στο σχεδιασμό όσο και την προσπάθεια υλοποίησης προγραμμάτων διαχείρισης αποβλήτων είναι μηδαμινή και αποσπασματική
- Σε μεγάλο βαθμό υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης και άγνοια σε πολλές Τοπικές Αρχές για τα νέα δεδομένα που δημιουργούν οι νέες νομοθεσίες και πολύ περισσότερο στις ευθύνες που καλούνται πλέον να επωμισθούν
- Διάφορα κυβερνητικά τμήματα προσεγγίζουν τις Τοπικές Αρχές παρουσιάζοντας το καθένα τη δική του ατζέντα για τα θέματα των αποβλήτων χωρίς μεταξύ τους συνεννόηση επαυξάνοντας έτσι τη σύγχυση που ήδη υπάρχει
- Αδράνεια των προσπαθειών για νομοθετική ρύθμιση της συμπλεγματοποίησης της διαχείρισης αποβλήτων μέσω της δημιουργίας Συμβουλίων Διαχείρισης Αποβλήτων (παρόμοια με τα Συμβούλια Αποχετεύσεων και Ύδατοπρομήθειας)
6. Διαχείριση ειδικών κατηγοριών αποβλήτων
- Καθυστέρηση στην έκδοση των σχετικών διαταγμάτων που θα αφορούν τη διαχείριση ειδικών κατηγοριών αποβλήτων όπως οι οικιακές συσκευές, ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός, οι μπαταρίες, τα οχήματα στο τέλος της ζωής τους κ.α.
- Έλλειψη υποδομών για τη διαχείριση πλείστων από τα πιο πάνω ήδη αποβλήτων
- Έλλειψη κινήτρων για την ανάπτυξη τέτοιων υποδομών διαχείρισης
7. Ενημερωτικές εκστρατείες για το κοινό
- Παρά την σύναψη συμφωνίας του κράτους με Ελληνικό Πανεπιστήμιο (Πανεπιστήμιο του Αιγαίου) για την οργάνωση συστημάτων ενημέρωσης του κοινού για περιβαλλοντικά θέματα μέχρι σήμερα δεν διαφαίνεται πρόθεση του κράτους να διαθέσει σοβαρές επενδύσεις σε αυτό τον τομέα
- Χρονικά η ενημέρωση θα έπρεπε να είχε αρχίσει εδώ και καιρό γιατί τα χρονοδιαγράμματα τρέχουν και κάθε ενημερωτικό πρόγραμμα χρειάζεται χρόνο για να εμπεδωθεί και να αποδώσει
8. Κοινωνικός διάλογος
- Έλλειψη κοινωνικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα για το θέμα του περιβάλλοντος και των αποβλήτων
- Δεν απασχολεί την κοινωνία μας το θέμα του περιβάλλοντος και των πολλαπλών νέων υποχρεώσεων που μας αφορούν και συλλογικά ως τοπικές και ως ευρύτερες κοινωνικές ομάδες αλλά και ατομικά ως πολίτες (π.χ. διαλογή στο νοικοκυριό) γιατί δεν έχει φροντίσει το κράτος μέσα από επικοινωνιακή στρατηγική (που θα έπρεπε να υπάρχει) να διατηρεί συστηματικά το θέμα στη δημοσιότητα